Zo verandert China de toekomst van Afrika

Wat gebruikt Meathead?

JOHANNESBURG - Het contrast kon niet groter zijn. Terwijl de regering van de Amerikaanse president Donald Trump blijft isoleren en decennia oude internationale relaties ondermijnt, rolt China zijn Belt and Road Initiative of BRI uit, een project om een nieuwe "zijderoute" te bouwen die de betekenis van de globalisering zelf zou kunnen veranderen. Afrika bevindt zich in de marge van beide ontwikkelingen, maar de toekomst wordt erdoor bepaald.
Als iemand die in Afrika is opgegroeid, roept het project een wirwar van emoties op. Hoewel het rechtstreeks van invloed zal zijn op Oost- en Noord-Afrika, bestaat de kans dat het de broodnodige ontwikkeling zou stimuleren langs de Afrikaanse oostkust, waar landen nog steeds proberen te herstellen van de proxyconflicten van de Koude Oorlog.
Voor mij komt het neer op Afrikaans agentschap: doen Afrikaanse regeringen genoeg om winsten te behalen die kunnen worden gedeeld? Of blijven hun burgers achter om het tabblad te pakken? De kwestie gaat niet alleen over een toenemende hoeveelheid Chinese macht in Afrika, maar ook over wat lokale leiders externe krachten zoals China ook toestaan om met die invloed te doen. De afbraak van vertrouwen tussen Afrikaanse leiders en de Afrikaanse bevolking wordt op de proef gesteld - en zelfs verergerd - door ondernemingen zoals het Belt and Road Initiative van Beijing.

The Belt And Road Initiative afbreken

Het Belt and Road Initiative valt uiteen in twee delen, een over land en een andere over zee. De eerste, bekend als de Silk Road Economic Belt, bestaat uit onderling verbonden spoorlijnen, communicatienetwerken en olie- en gaspijpleidingen die van Chongqing in China naar Duisburg in Duitsland lopen en die de economische grootmachten van de Pearl en Yangtze Rivers verbinden met Rotterdam en Hamburg.
Het tweede deel - de 21e-eeuwse maritieme zijderoute - is een reeks gekoppelde scheepvaartroutes van Quanzhou in de Chinese provincie Fujian naar Piraeus in Griekenland. Het wordt mogelijk gemaakt door een selectie van enorme havenuitbreidingen van Colombo in Sri Lanka tot Mombasa in Kenia. Van daaruit gaat het via het Suezkanaal naar de Middellandse Zee en vervolgens over land naar Noord-Europa. Het maritieme gedeelte van de regeling eindigt officieel in Griekenland.
Beijing heeft geen tijdschema vastgelegd en de criteria voor wat als een Belt and Road-project geldt, zijn soms vaag. Als het plan echter volledig wordt gerealiseerd, zal het betrekking hebben op 65 landen en ongeveer 60 procent van de wereldbevolking treffen. Het zal ook duur zijn. PricewaterhouseCoopers schat dat het ongeveer $ 1 triljoen zal kosten, met ongeveer $ 250 miljard aan BRI-gerelateerde projecten die al in uitvoering of in opdracht zijn. Ondertussen hypingt BRI uitgebreid, waarbij alles van hulp tot ruimtevaart wordt beschreven als binnen het Belt and Road-kader te vallen. BRI is dus veel meer dan een ontwikkelingsinitiatief. Integendeel, het presenteert een nieuw, op China gericht verhaal over globalisering - een verhaal dat vele ongelijksoortige elementen in een bredere geopolitieke logica rond het Middenrijk kan passen.
Afrika is bijzonder gevoelig voor dit nieuwe verhaal over globalisering. Immers, weinig plaatsen leden meer onder de oude, op het Westen gerichte versie van globalisering dan Afrika. China daarentegen is voor veel Afrikanen een relatief onbekende entiteit en biedt dus een aantrekkingskracht die het Westen niet doet met zijn aanzienlijk zwaardere historische bagage.
Voor Afrika is BRI niet alleen een betere verbinding met de Chinese markt, maar ook met Europese en Midden-Oosterse markten dichterbij. Dit, samen met de belofte van door China gefinancierde infrastructuur, heeft de Afrikaanse interesse in het initiatief gewekt, zelfs omdat sommige Afrikanen twijfels hebben over de opkomst van Chinese invloed. De lancering van dit jaar van een nieuw, door China gefinancierd spoorwegnet, dat het binnenland van Kenia zal verbinden met de Belt and Road-haven van Mombasa aan de kust van het land, onthulde deze ambivalentie. Terwijl leiders het prezen als een enorme prestatie die de toekomstige ontwikkeling van Kenia ten goede zal komen, was de publieke opinie meer verdeeld, met klachten dat het project te duur is en zal leiden tot overmatige Chinese invloed in het land.

China's impact op het continent

Volgens de officiële plannen van de Chinese overheid heeft BRI twee Afrikaanse hubs: Kenia en Egypte. Maar door China gefinancierde spoor- en communicatienetwerken verbinden ook andere Oost-Afrikaanse landen zoals Ethiopië, Tanzania en Rwanda met de BRI-route. De meest opvallende hiervan is Djibouti, de thuisbasis van de eerste overzeese overzeese militaire basis van China, de sleutel tot de bestrijding van piraterij langs het Afrikaanse deel van de BRI-zeeroute. De militaire basis ligt op slechts enkele kilometers van de Amerikaanse basis van Lemonnier, waardoor Djibouti wordt opengesteld voor mogelijke conflicten. Maar de regering heeft het er al over om van het kleine land een vervoers- en logistiek centrum in Dubai-stijl te maken.
Dit is een goed voorbeeld van het feit dat Oost-Afrika, waar veel van de directe invloed van China is, de zuidelijkste hoek van BRI vormt en slechts een klein deel van het hele schema vertegenwoordigt, de initiatief heeft enorme implicaties voor het continent als geheel. Dit komt omdat BRI niet alleen de oostkust van Kenia raakt, het verbindt ook met interne infrastructuurnetwerken die ook door China worden gefinancierd.
Het belangrijkste hiervan is de nieuw ingehuldigde Standard Gauge Railway in Kenia. Dit door China gefinancierde en gebouwde netwerk verbindt Mombasa en Nairobi, en toekomstige uitbreidingen zullen worden aangesloten op een bestaande, in China gebouwde lijn tussen de hoofdstad Addis Abeba en Djibouti, en andere landen in de regio. Uiteindelijk zou dit interne netwerk via de BRI-route landen zo ver als Rwanda, Oeganda en Djibouti kunnen verbinden met de havens van Kenia, en dus met zowel China als Europa. De combinatie van haven- en anti-piraterijuitbreiding zal aantoonbaar de langeafstandshandel met China soepel maken, terwijl Afrikaanse handel via nauwere BRI-hubs, zoals de Griekse haven van Piraeus, wordt vergemakkelijkt.
China's opname van Afrika in de BRI betekent dat het continent plotseling wordt geconfronteerd met een geheel nieuwe reeks kansen en dilemma's. Positief is dat sommige Oost-Afrikaanse regeringen de instroom van Chinese investeringen in infrastructuur en productie beschouwen als een manier om infrastructuurkloven te overbruggen en hun landen te positioneren als nieuwe logistieke en productiehubs die niet alleen Afrika, maar ook het Midden-Oosten en Europa.
Neem bijvoorbeeld Mozambique, een land verwoest door burgeroorlogen gevoed door externe belangen. Mozambique heeft onlangs offshore aardgas ontdekt. Hoewel het officieel geen BRI-land is, is het gepositioneerd om te profiteren van BRI-gerelateerde haven- en scheepvaartuitbreiding om aardgas aan China te verkopen. De voordelen voor Mozambique lijken hier netto positief te zijn. Zelfs met al deze hoop is er echter een zeurende angst dat Afrika weer een tandwiel in de machine van iemand anders zal worden - dat de Afrikaanse toekomst eindeloos zal worden uitgesteld.
De complexiteit van deze emoties hangt nauw samen met de reacties van individuele Afrikanen op de groeiende invloed van China op het continent. Gesprekken met verschillende Afrikanen over het initiatief lopen van sommigen die de goedkope Chinese import veroordelen die lokale bedrijven onderbiedt, tot anderen die praten over het starten van nieuwe carrières op hun nieuwe Chinese smartphones. Sommigen klagen over de arbeidsomstandigheden bij Chinese bedrijven, anderen leren Mandarijn in de hoop in China te kunnen studeren. BRI zal deze tegenstrijdigheden intensiveren: het brengt meer Chinese goederen, meer Chinees geld en meer Chinezen, terwijl Afrika nog steeds probeert een beslissing te nemen hoe te voelen.
En bovendien maken Oost-Afrikaanse economen zich zorgen dat de BRI-gerelateerde infrastructuur een enorme nieuwe schuldenlast gaat creëren en de binnenlandse ontwikkelingsprioriteiten zal ondermijnen.
Terwijl de debatten over de vraag of BRI de stroperij van Afrikaanse dieren zal vergroten om aan de vraag van Chinese consumenten te voldoen, en of Chinese bedrijven voldoende lokale werknemers inhuren, woede op het continent, betwijfelen sommige critici of BRI is helemaal haalbaar. Maar in zekere zin staat zijn fantasierijke beweging nog steeds in contrast met het huidige isolationisme van het Westen.

Een nieuwe fase van globalisering en een potentiële proxy-oorlog

De dichotomie tussen de VS en China in Afrika is niet zo eenvoudig als het er van buiten uitziet. Het heeft veel te maken met percepties van ongewenst zijn, en deze troeven soms af wat je eigenlijk wilt. Het Westen telegrafeert op miljoenen kleine manieren wat het van Afrikanen denkt. Ik heb onlangs een visum aangevraagd om naar China te reizen. Het hele proces duurde 45 minuten kort. Ik kon het niet helpen om het te vergelijken met het aanvragen van een visum voor Canada een paar jaar geleden, waaronder het feit dat ik twee uur in de zon moest wachten en vervolgens tegen een muur moest schuiven en op zoek moest gaan naar het lichaam. En ik spreek vanuit een plaats van blank privilege - zwarte Afrikanen worden zoveel erger behandeld. In deze berekening is China op zijn minst lippendienst betalen voor win-win-samenwerking voldoende om het te onderscheiden van de perceptie van een Afrika-fobisch Westen.
Uiteraard kan men deze anekdote niet toepassen op een volledige geopolitieke relatie. Maar Afrikaanse commentatoren hebben erop gewezen dat er weinig is gekomen van het Power Africa-initiatief van de voormalige Amerikaanse president Barack Obama, en dat de African Growth and Opportunity Act nog steeds vooral de Amerikaanse winningsindustrieën begunstigt. En natuurlijk moet president Trump Afrika nog helemaal niet noemen in beleidsdiscussies. China is in ieder geval een relatie aangegaan. Het biedt op zijn minst de stelling dat Afrika wordt gewaardeerd als een markt, en in toenemende mate, als een productiehub. En het is bereid gebleken om de infrastructuur te helpen bouwen die dat mogelijk zou maken. Het is dus geen verrassing dat BRI-retoriek relatief goed speelt in Afrika.
Ondanks de vele twijfels die Afrikanen hebben over China, maken ze ook een harde berekening dat het continent kan profiteren van een nauwe relatie met China op een manier die het niet met het Westen kan.
Of het Chinese Belt and Road Initiative ooit een realiteit zal worden, en welke rol Afrika daarin zal spelen, blijven open vragen. Maar toch biedt het Afrika al een glimp van een alternatieve toekomst. Deze toekomst is geenszins zeker, of zelfs noodzakelijkerwijs goed. Maar vergeleken met de giftige relatie van Afrika met het Westen, is het op zijn minst anders.
Gedurende de laatste twee eeuwen is het verhaal van globalisering een westers verhaal geweest. Globalisering, zoals we het na de Tweede Wereldoorlog hebben leren kennen, blijft gekoppeld aan het westerse kolonialisme en onze verhalen over globalisering blijven westgericht. Denk bijvoorbeeld aan onze hoop dat autoritaire landen zoals Myanmar democratie in westerse stijl zullen aannemen, of onze angst dat de wens van niet-westerse landen naar een westerse, op auto's gebaseerde, vleesetende levensstijl de planeet zal vernietigen. Deze verhalen zijn grotendeels te vereenvoudigd, maar ze zijn krachtig omdat ze zich vaak waar voelen. Ze geven ons een sjabloon om een duizelingwekkend complexe wereld te begrijpen. Gedurende de 20e eeuw heeft de hegemonie van het Westen ook deze verhalen gevormd.
Nu is er een nieuw verhaal over globalisering, een verhaal dat pre-westerse globalisering - de zijderoute - verbindt met een visie op toekomstige globalisering, waar het Westen op zijn best een uitsteeksel is, verre van het centrum. Voor het eerst staat het Westen op een zijspoor van een verhaal dat het vroeger als zijn geboorterecht beschouwde. Dit roept veel vragen op over hoe het Westen zal reageren op zijn veranderende status en welke specifieke wereldwijde rol China zal spelen.
In Afrika roept het vragen op of het continent voldoende steun kan gebruiken van verschillende opkomende machten om te voorkomen dat het een proxy wordt in een strijd tussen grote machten. Terwijl Djibouti met zijn vele buitenlandse militaire bases een belangrijke vonk is voor deze angst, betekenen de concurrerende agenda's van Chinese en westerse financiers, bedrijven en niet-gouvernementele organisaties op het continent dat Afrikaanse regeringen al een zorgvuldig spel spelen om verschillende buitenlandse mogendheden in evenwicht te brengen.
Beijing brengt BRI in Afrika op de markt als een 'win-win-ontwikkeling'. Veel Afrikanen twijfelen echter en maken zich zorgen dat het nieuwe vormen van overheersing zou kunnen veroorzaken. Hoewel deze angsten van land tot land verschillen, zijn ze vaak minder over de mogelijkheid van regelrecht neokolonialisme en weerspiegelen ze meer een kloof tussen Afrikaanse bevolkingsgroepen en Afrikaanse regeringen. De vraag is niet alleen wat China met Afrika zal doen, maar wat zullen Afrikaanse regeringen toestaan dat krachtige externe en interne actoren (waarvan China slechts één, zij het een krachtig voorbeeld is), Afrikaanse mensen kunnen aandoen?
In gesprekken met gewone Afrikanen komt men vaak tot de veronderstelling dat hun eigen regeringen in de zak van China zitten. Dat elites zullen profiteren van deals met Chinese bedrijven, terwijl lokale bevolkingsgroepen vastzitten aan de financiële en ecologische rekening en weinig voordeel halen uit hun middelen. Het zal zeker niet de eerste keer zijn dat dit de Afrikaanse bevolking overkomt.
Dat gezegd hebbende, wil China tenminste zaken doen. Ondanks alle ongerustheid in het Westen over het "verliezen" van Afrika aan China, lijken westerse regeringen zich niet bewust van de diepte van Afrika's uitputting met het Westen. Er is een diepgaand gevoel in Afrika dat het Westen niet in staat is zijn paternalistische visie op Afrika te doorbreken als slechts een reeks problemen die moeten worden opgelost. Er is vermoeidheid door de voorkeur van het Westen voor hulp in plaats van het afschaffen van interne subsidies die markten voor de Afrikaanse landbouw zouden openen, zijn fobie van bootladingen Afrikaanse migranten, zijn fixaties met ziekten en militaire drones. Er is ook een gevoel dat het probleem van het westerse racisme onhandelbaar is.
Ik heb onlangs een spontane peiling gehouden bij een groep Zuid-Afrikaanse studenten - allemaal jonge zwarte vrouwen. Ik vroeg hen waar ze heen zouden gaan als ik hun een volledig betaalde vakantie aanbood. Ik verwachtte dat velen New York of Londen zouden beantwoorden, maar in een groep van 10 wilde niemand de Verenigde Staten of het Verenigd Koninkrijk bezoeken. Toen ik hen vroeg waarom, zei iemand dat ze haar vakantie niet door de politie wilde lastigvallen. Dit wil niet zeggen dat China veel beter is met betrekking tot racisme. Het kan zelfs zijn dat de kracht van Amerikaanse media deze reactie heeft beïnvloed. Deze studenten zijn gepassioneerde consumenten van de Amerikaanse popcultuur en zijn zich zeer bewust van de huidige Amerikaanse gesprekken over de race. Hoewel ze de VS in onflatteuze details kunnen zien, voelt China zich nog verder weg. Toen ik erop drukte, kozen de meesten voor strandvakanties in plaatsen als Brazilië en Mauritius, en spirituele reizen naar India.
Dit werd geproduceerd door The WorldPost, dat wordt uitgegeven door het Berggruen Institute.